Yerli ve Milli Yazılım Kavramı
Yazılım
Yerli ve milli niteliklerini ele almadan önce yazılım kavramını kısaca tanımlamak gerekirse; bir elektronik aygıtın belli bir amacı yerine getirmek için çalıştırdığı komut setlerin tümüne yazılım denilebilir. Bu yazılım, makinanın anlayacağı düşük seviye kod kümesinden bir insanın rahatlıkla okuyup, yazabileceği yüksek seviye kod kümesine kadar farklı çeşitlikte olabilir. Örneğin basit bir çıktı yazan bir kod da yazılım olarak değerlendirilebilir. Fakat yazının devamında ayrıntılı olarak ele alacağımız nitelikler doğrultusunda kod kümesi, yazılım üreticisinin belli bir düzeyde işlevi sunan özgün yazılımını belirtmelidir. Özetle nitelikli yazılım, sadece mevcut yazılım bileşenlerinin bir araya getirilmesinden ziyade geliştirilmiş bir işlevsel mekanizmayı da kendi içinde barındıran bir yazılımı ifade etmektedir.
Yerli ve Milli Olma
Yazılımı bu şekilde tanımladıktan sonra yerli ve milli kelimelerinin yazılımı niteleme açısından gereksiz ve yersiz bir niteleme olduğu düşünelebilir. Ancak buradaki niteleyen kavramların da düzgün bir şekilde açıklanmasının ardından "yerli ve milli yazılım" kavramının doğru şekilde anlaşılması mümkün olacaktır. Öncelikle yerli kelimesini ele alalım. Yerlilik belli bir lokasyonda üretilen bir faaliyeti belirtmek için kullanılmaktadır. Dolayısıyla yazılımın yerli olması, Afrika'da bir kabile içinde bir araya gelmiş geliştiricilerin geliştirdiği bir yazılım olabileceği gibi bir ülkedeki bir şehirde veya bölgede üretilmiş yazılımları da ifade etmek için kullanılabilir. Yerli yazılım bu nitelendirmeyle lokasyon bağımlı bir bağlama sahip olmaktadır. Yalnız bir yazılımın tek başına yerli olarak nitelendirilmesi, bir ülkenin ve devletin ürettiği yazılımı nitelendirmek için yeterli anlam gücüne sahip değildir. Sadece yerli olarak nitelendirilmesi üretim yerine bağlı olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla yerli yazılım, Türkiye için "yerli ve milli yazılım" tanımlamasında sadece Türkiye sınırları içerisinde geliştirilen yazılımı ifade edebilmektedir. Görüldüğü üzere yer bağımlı bu nitelemede yazılımın millet ve devlet açısından mahiyet ve sunduğu menfaatler açık değildir. Bu durumda milli kavramını da ayrıca ele almalıyız.
Milli kelimesinin öncelikle doğru özümsenmesi yazılımın da milli olarak nitelendirilmesinin doğru anlaşılması açısından önemlidir. Çünkü yazılımın sadece global niteliğe sahip olduğunu düşünenler için bu çok anlamsız bir ifade tarzı gibi gelebilir. Yazılımın milli olarak nitelendirilmesi, çoğu zaman bu anlayış temsilcileri tarafından eleştiri konusu edilerek ortaya konulan emek ikinci plana atılmaktadır. Halbuki dünyada üretilen çoğu yazılım, dünyaya belli bir milliyet unsuru dairesinde arz edilmektedir. Büyük şirketlerin dahi ürettiği yazılımlar, belli egemen milliyet güçlerinin kontrolünde piyasaya sürülür. Bunu bu şekilde belirtmemizin nedeni, milli kavramının aslında yazılım için ne kadar gerekli bir nitelendirme olduğunu vurgulamak içindir. Diğer yandan milli nitelemesinde dikkat edilecek bir konu da, her millet için milli kavramının farklı anlamlar ifade ediyor olmasıdır. Örneğin milliyet bilincine erişememiş toplumlar için bir çıktının milli olarak nitelendirilmesi haliyle anlamsız olabilmektedir. Dolayısıyla milli kavramının Türk milleti açısından farklı şekilde anlaşıldığını kabul etmek gerekir. Bunu daha iyi anlamak için tarih boyu Türk milletinin doğruluk ve barış için verdiği mücadelelerde ancak "milli" gücüyle başarıya ulaştığı gerçeği görülmelidir. Burada Türk milleti ifadesini, nasıl başka devletler “nation” kavramı ile barındırdıkları farklı milletleri bir millet olarak ifade edilebiliyorsa benzer şekilde biz de Türk halklarını ve bağlı azınlık unsurlarını da kapsayan topyekün bir millet tanımlaması olacak şekilde kullanıyoruz.
Milli Yazılım
Milli kavramının Türk milleti için sahip olduğu anlam ayrıntılı olarak anlatıldıktan sonra milli yazılım ifadesi tekrar ele alınabilinir. Öncelikli olarak bir yazılımın milli olabilmesi için millet ve devlet özelinde bazı temel gerekleri yerine getirmesi gerekmektedir. Bu gerekler sırasıyla; motivasyon, mahiyet ve menfaat başlıkları altında incelenecektir;
Motivasyon: Milli bir yazılımın esas hareket ve güdümleme noktasını teşkil eden kısmı motivasyonudur. Motivasyon, üretilen yazılımın neden geliştiriliyor sorusunu milli idealler çerçevesinde yanıtlamakta yardımcı olmaktadır. Milli bir çalışma için en büyük motivasyon kaynağı, Türk milletinin sağlam ahlak yapısına dayanmaktadır. Bu kapsamda üretilen milli yazılımın milletimize ve bütün insanlığa sunulması, aslında Türk milletinin binlerce yıldır ortaya koyduğu insalık davranışının dijital gelişim uzantısı olarak düşünülmelidir.
Mahiyet: Bir yazılımın milli olarak nitelendirilebilmesi için mahiyeti yani varlık esası doğru şekilde ortaya konmalıdır. Milli bir yazılımın mahiyeti başlıca şu şekilde ifade edilebilir;
Geliştirme: bir yazılımın hangi programlama dillerinde geliştirildiği, bu dillerin ömürleri ve derleyici/yorumlayıcılarının yeniden kullanılabilirliği milli yazılımın yeniden üretilebilir olması bakımından önemlidir. Yazılımı yeniden üretirken dahi üretici araçlar da aynı şekilde mevcut olmalıdır.
İrade: Milli bir yazılımın bağımsız geliştirilmesi ve değiştirilmesi garanti altında olmalıdır. Lisans itibariyle buna imkan tanıyan yazılım geliştirme araç ve bileşenleri kullanılmalıdır. Bir milli yazılımın bağımsız arzının milli irade unsurları altında olması aynı zamanda herşeyin sıfırdan üretilmesi zorundalığını da ortadan kaldırır. Ayrıca yazılım geliştirme sürecindeki geçici bağımlılıklar, sonraki geliştirme süreçlerinde alternatiflerinin geliştirilmesiyle değiştirilmelidir.
Sürdürülebilirlik: Aynı şekilde milli yazılım sürdürülebilir olmalıdır, yani geliştirilmesi kesintiye uğramamalı ve geliştirilmesine devam ettirilebilir özellikte olmalıdır. Dolayısıyla mahiyetindeki kodlar, milli güvenliği tehdit etmediği müddetçe açık kaynak bir şekilde sunulmalı ve topluluk gelişimi için destek sağlanmalıdır. Sürdürülebilir olmasının temel fikri az ama devamlı geliştirme prensibine dayanmalıdır. Geliştirme dinamikleri ekonomik ölçekte olduğu gibi gönüllük esasını da destekleyecek şekilde kurgulanmalıdır.
Vizyon: Bir milli yazılımın vizyonu, güçlü mahiyetini tanımlamada doğrudan ilişkilidir. Vizyonu başlıca kararlı kılan motivasyon kaynaklarıdır. Milli bir yazılımın vizyonunun ilgili alanında hem milli hem de küresel düzeyde fayda sağlayabilmesi için mücadeleci bir özelliğe de sahip olması gerekmektedir. Bu durumda milli yazılımın vizyonu ortaya konulurken, kökten değiştirici etkisiyle de milli menfaatlerin aksine olan yazılım ekosistemlerine karşı duruş ve aksiyon alabilecek nitelikte olmasına dikkat edilmelidir. Milli bir yazılım ancak bu şekilde yerlilik sınırları ötesinde sömürgeci yazılım ekosistemlerine karşı küresel bir duruş sergileyebilir.
Menfaat: Milli bir yazılım aynı zamanda sağladığı menfaatler (yarar ve imkanlar) doğrultusunda da düşünülmelidir. Milli yazılımın menfaati aşağıdaki şekilde ele alınabilir;
Paydaşlar: Yazılımın sağladığı yarar ve imkanların doğru tespit edebilmesi için yazılımından faydalanan paydaşlar belirlenmelidir. Bu paydaşlar kişi, kurum ve milli toplumun unsurları olabilir. Dolayısıyla milli bir yazılımın getirilerinden pay alanlar şeffaf şekilde tanımlanmalıdır.
İmkanlar: Yazılım sunduğu imkanlar açısından değerlendirildiğinde bilimsel ve ekonomik şartları yerine getirebiliyor olmalıdır. Ekonomik şartları yerine getiren bir milli yazılım istihdamın da önünü açacaktır. Bilimsel olarak her milli yazılım, kümülatif teknolojik üretime katkı sağlamalıdır.
Sonuç
Bütün bu açıklamalardan sonra yerli ve milli yazılım kavramı daha doğru anlaşılabilecektir. Yerli kelimesiyle yazılımın, sadece Türkiye sınırları içerisinde üretilmesi ifade edilirken Milli kelimesiyle daha kapsamlı ve idealize bir nitelendirmesi yapılmış olacaktır. Dolayısıyla yerli ve milli kelimeleri her ne kadar alışılagelmiş şekilde beraber kullanılsa da, yazılımın devlet ve millet açısından doğru icrası için "milli yazılım" şeklinde kullanılması daha uygun olacaktır. Fakat yerli ifadesiyle de yazılım için ortaya koyulan emek ve beyin gücü ayrıca vurgulanabilir. Bu doğrultuda millet ve devlet olarak "milli yazılım" kavramını sıkıca özümseyerek, teknolojik dünyada yerimizi doğru şekilde alma ve insanlığımız için gerekli yazılımları üretme mecburiyetinde olduğumuzu unutmamalıyız.